SIGRID EYJAFJORDSSOL. Det islandske folkeeventyret Sigruður Eyjafjarðarsól omsett til norsk, med kommentarar.
(Semesteroppgåve i islandsk grunnfag, Universitetet i Oslo, hausten 1990. Rettleiar Vésteinn Ólason.)

Del 1. OMSETTING TIL NORSK
Etter Einar Ól. Sveinsson: Íslenskar þjóðsögur og ævintýri, Reykjavík 1986.

Denne soga byrjar med at det ein gong budde eit rikt parfolk i Mødrufell i Eyjafjord; namnet deira er ikkje kjend. Dei fekk ikkje andre born enn ei dotter som heitte Sigrid. Ho var vakrast av alle kvinner, og derfor vart ho kalla Eyjafjordssol. Ho var like dydig som ho var vakker. Da ho var vorti vaksen, kom lærde og ulærde menn for å be om handa hennar. Men far hennar var bestemt imot alle frieria, enda ho sjølv kunne tenkt seg einkvan av dei som bad om henne.

Den tida var det skikk å halde messe julenatta. Alle kappast om å fara til kyrkja, men ingen ville vera aleine heime på nokon gard. Ein vinter i Mødrufell heldt arbeidsfolket på og snakka om kven som ville ta på seg å vera heime julenatta. Ein gong da dei var usams om dette, kom Sigrid og spurte kva dei ville gi henne for å vera heime, så alle kunne fara til kyrkja. Alle svarte som ein mann at så sant dei åtte noko som ho ville ha, så skulle det vera hennar. Da sa ho at ho berre hadde sagt det i skjemt, og ville ikkje ha noko av nokon, men ho skulle vera heime, om dei ville det. Ingen trudde ho ville få lov av faren, men ho sa ho skulle spørje faren, og det gjorde ho. Ho fortalde han at ho hadde lyst til å vera heime i staden for arbeisfolket, for ho trudde ikkje det ville gjera henne noko. Faren sette seg imot det, og meinte det var underleg at ho ville vera heime og ikkje fara i lag med dei, slik vanen hennar var. Han ante at det låg eikor ulukke framfor henne, ettersom ho hadde slik lyst til å vera heime. Nei, meinte ho, det ville ikkje skje henne noko, det var ho viss på. Kallen føyde henne da, sidan ho ville ha det slik. Han sa til tenestefolka sine at dei kunne fara, for Sigrid hadde tenkt å vera heime. Tenestefolka vart svært glade for det.

Så leid det fram mot jul, og julaftan kom. Folket tok til å bu seg, og var svært glade. Det var fint ver, berrfrost, men ikkje måneskin. Da folket var ferdig, bad bonden dei seie farvel til Sigrid. Sjølv skulle han låse og stenge og seie farvel til henne sist. Ho gjekk da ut i lag med folket, og dei tok farvel. Far hennar sa til henne at ho skulle passe vel på å ikkje sleppe noko menneske inn den natta, enda om nokon prøvde på det, og ikkje gå og møte noko menneske, og han åtvara henne sterkt, at ho ikkje måtte anse det om det banka på døra eller nokon helsa i ljoren. Så sa han farvel til henne og sa han vona at ingen levande skapnad kom seg inn i huset utan at det vart opna for han.

Folket fór, og ho gjekk inn att og tok til å fli seg. Med så gjort, kveikte ho talglys, tok ei bok og sette seg til å lesa i soverommet til foreldra sine. Så leid det fram til midnatt utan at ho vart vâr nokon ting. Da banka det brått på døra. Ho heldt seg likevel i ro inne som før. Så banka det igjen, og det gjekk likeins. Enda ein tredje gong banka det, og mykje meir overhendig enn før, så det nesten tyktes som huset skulle ha rasa saman, om det ikkje hadde vori så kraftig bygd. Ho svarte ikkje no heller. Så gjekk det ei lita stund. Da høyrde ho at einkvan gjekk opp på taket og langsetter det bort åt ljoren over henne. Ho høyrde nokon i ljoren ropte på henne og helsa, og ho helsa igjen. Ho såg ut gjennom ljoren. Sjølv om det var mørkt ute, greidde ho å sjå andletet på mannen, og det tykte ho var så vakkert at ho aldri i sine levedagar hadde sett maken. Han bad henne komma ut og snakke med han. Ho sa ho verken kunne eller fekk lov til det. Han bad henne innstendig, det skulle ikkje hefte henne lenge. Ho sa at det var det same, ho gjorde det ikkje; han kunne bera fram ærendet sitt i ljoren. Det kunne han ikkje, sa han, han måtte møte henne, for han måtte ha noko å drikka. Ho sa ho kunne ordne det, for det var ause på husveggen og ein bekk rann ved huset. Der kunne han drikka, og annan tørstedrikk hadde ho ikkje. Han kunne ikkje drikka det svarte vatnet, sa han. Da kunne ho ikkje hjelpe han, sa ho. Han sa da at han var nøydd til å fara frå henne med dette, men det ville han seie henne, at ein gong kunne ho bli like heit om hjarterøtene som han var no. "Det går som det er laga", svarte ho. Sidan fór han sin veg, og ho vart ikkje vâr nokon ting seinare den natta.

Så kom folket heim om morgonen. Før husbonden hadde helsa på henne, spurte han henne ottefull om ho ikkje hadde vorti vâr nokon ting om natta. Nei, ho hadde ikkje det. Han sa ho trong ikkje nekte for det, han visste det vel og såg det på henne. Han gjekk så hardt på henne at ho måtte fortelje han heile historia. Han spurte om ho ikkje hadde opna for han. Ho svarte nei til det. Det hadde ho gjort rett i, meinte han. Ho var ikkje så sikker på det, men det ville vise seg sidan kor gagnleg det vart for henne at ho hadde gjort som han sa. Det vart ikkje snakka meir om det da.

Så leid det fram mot neste jul, og arbeisfolket tala seg i mellom om kven som no ville vera heime. Sigrid sa ho var budd til å vera heime for dei no som sist, og det vart avgjort slik, at ho skulle vera heime denne julenatta. Julaftan kom, og det var same veret som sist, men måneskin og lys natt. Men den dagen vart mor hennar brått så sjuk at ho ikkje våga seg til å fara. Sigrid sa at fleire vart heime enn tenkt frå først av, for far hennar ville vel snautt fara. Folket budde seg til kyrkjeferd og fór, og Sigrid og foreldra hennar var att. Bonden låste sjølv huset som før og gav seg til å lesa.

Da han var ferdig med det og det leid fram mot midnatt, dundra det på døra. Sigrid spurte faren om ho skulle gå og sjå kven det var. Nei, sa kallen, han ville sjølv møte dei som kom, for dei ville råke han føre henne. Kallen fór ut, og var så lenge borte at det tok til å bli langsamt åt Sigrid og mora. Sigrid orda frampå for mora om ho ikkje skulle gå ut og sjå etter faren. Men mora sa ho skulle vente litt, for det ville ikkje vera betre at ho fór ut og vart borte, om uvette hadde teki far hennar. Så gjekk det enda ei stund. Da ville Sigrid gå ut, men i det same kom kallen inn att i stor hast. Han gav Sigrid ordre om å bu seg det snøggaste ho kunne, for no var han kommen, som han hadde haldi henne unna til. Ho fekk ikkje ord for seg, men spurte likevel kven det var og kvar ho skulle fara. Det fekk ho veta sidan, sa han, ho måtte berre skunde seg, for han ville ikkje bie. Mor hennar spurte kva dette skulle tyde og i kva hender han ville overlata henne. Dette var underleg av han, meinte ho. Kallen sa dei skulle ikkje tenke på det. Da tok ho til å bu seg, og han sa ho fekk ta og seie farvel til mor si. Ho gjorde det, og ein kan vel tenke seg med kva hug dei skildest. Mor hennar sa at sjølv om det hadde vori von om at ho skulle bli betre, så ville ho ikkje bli det no, når dette hadde hendt.

Kallen følgde henne ut. Da ho kom ut, såg ho tre menn stå på tunet. Dei likna meir på troll enn på menneske, og ein av dei var enda større og styggare enn dei andre og så fæl å sjå til at det stod uhygge av han. Det stod fire hestar på tunet, og ein av dei var ridehesten til Sigrid med salen hennar på. Den styggaste av mennene kom og lempa henne opp i salen. Dei sa farvel til kallen med stor godhug, særleg denne eine. Sigrid sa òg farvel til han.

Så reid dei av stad, og den styggaste fór føre, han som ho tenkte måtte vera friaren. Dei reid inn fjorden og opp på fjellet, og så visste ho ikkje kvar dei fór vidare. Dei tala ikkje med henne, og heller ikkje seg imellom. Ho tok til å bli søvnig, så ho sat ustøtt i salen. Slik heldt dei fram, i halvanna døgn, verka det som, til dei kom til ein einstig seint på dagen. Der steig alle av. Denne eine gjekk bort til henne og treiv henne or salen, og sa kort at ho vart nøydd til å gå ned der. Så tøymde dei hestane og ho gjekk etter ned einstigen. Det var så bratt at ho måtte stø seg til lenda på hesten sin, som gjekk sist. Da dei var nede, såg ho at dei var komne i ein djup dal. Så steig alle på hestane. Denne same karen kasta henne hardhendt opp i salen, men snakka ikkje til henne.

Dei reid så innetter dalen, som var grasvaksen og blodraud opp på fjelltoppane. Ei elv rann i dalen. Ho såg ingen menneskeverk, men hadde ho vori i godlag, så hadde ho tykt dalen var triveleg og fager. Dei reid teiande innetter dalen. Da såg ho ein stor flokk hestar, ujamt gamle og med alle slag fargar. Denne eine ropte til henne, og spurte om ho ikkje ville ha den som åtte dette. Ho svarte: "Betre er glede enn rikdom".

Så reid dei vidare. Da såg ho ein stor flokk oksar; ikkje mindre enn hesteflokken, og dei var ujamt gamle. Han ropte til henne det same som sist, og ho svarte det same.

Dinest såg ho ein saueflokk så stor at det var reint utruleg. Ho tykte det var fleire enn alle sauene i Eyjafjord, om dei så hadde vori samla i ein flokk. Han ropte til henne det same, og ho svarte det same.

Enda ei stund reid dei. Da såg ho eit stort og høgreist gardshus som såg ut til å vera vel og sterkt bygd. Ho såg ikkje fleire gardar. Så kom dei til eit høgt utmarksgjerde. Det var grind i gjerdet og eit tråkk til gards, og på den slette bøen voks det mange slag fagert gras og urter. Dei reid inn på tunet. Der såg ho ei lita, men fin kyrkje, og det tykte ho var meir verd enn alt det andre. Dei steig av hestane, og den same mannen tok henne or salen og spurte: "Kva ønskjer du deg?" Ho svarte: "Gå i kyrkja" "Da blir du nøydd til å følgje meg", sa han. Han tok fram nøkkelen, opna kyrkjedøra og bad henne gå inn. Ho skulle kommma heim att til tunet når ho hadde vori så lenge ho ville i kyrkja. Ho gjekk inn og sette seg på den inste benken. Men da ho hadde bedi, sovna ho av, og drøymde at eit blåkledd kvinnfolk kom opp or korgolvet, gjekk ut i kordøra og sa: "Så er du da kommen hit, Sigrid Eyjafjordssol. Far din har ikkje gøymt deg til fånyttes. Denne mannen har vori gift med to kvinnfolk, eg er det siste, og han har teki livet av oss begge. Det kjem av at dei tre brørne er forgjorde. Første kvelden han skulle legga seg hos oss, stilte han oss nokre spørsmål. Vi kunne ikkje svara på dei, og derfor stakk han oss i hel. Men no veit eg kva vi skulle ha svart, og det vil eg fortelje deg, for eg unner deg vèl lengre samliv med han enn vi fekk." Så sa ho spørsmåla tre gonger og fekk henne til å gjenta orda etter seg. Ho bad henne merke seg orda vel og hugse dei, for ho måtte ikkje bli i beit for svar. Ho var nøydd til å svara på kvart spørsmål straks han hadde stilt det, og ho måtte ikkje miste motet om det verka som har var rasande. Ho meinte ho sa desse orda tre gonger etter henne. Etter det bråvakna ho, og var lei seg for at kvinnfolket var borte. Ho hugsa orda og tok dei opp att og opp att for seg sjølv.

Så gjekk ho ut or kyrkja og bort på tunet. Der stod det ei vakker jente i døra på våningshuset. Ho helsa på Sigrid og leidde henne inn. Ho var søster åt brørne, sa ho, og var morosam å snakke med. Ho synte Sigrid alt oppe og nede i huset, og Sigrid tykte det var storveges så ordentleg og fint alt var. Overlag mykje rikdom var der òg, men ho såg ikkje fleire menneske enn brørne og jenta, søster deira.

Så gjekk det ein halv månad. Da fortalde jenta at no skulle bryllaupet deira snart stå. Sigrid vart lite glad over å høyre det. Bryllupsdagen kom, og det vart stelt i stand med mykje stas. Det kom ein prest og nokre andre folk, og dei vart vigde. Så vart det haldi gjestebod, og det var nok av alt, både drikkevarer og anna. Men da gjestebodet var slutt, fór alle snøgt bort. Brørne var vortne så fulle at dei hadde ikkje styring med kva dei gjorde, dei bråka og herja som fæle troll. På stova var det eit lite tilbygg, og der heldt dei seg medan dette stod på, og heldt på og tura langt utover kvelden. Da sa jenta til Sigrid at det var inga hjelp i å vente med å gå til kvile. Ho følgde Sigrid til eit staseleg siderom som skulle vera soverom for ektefolka. Dei var begge triste til sinns. Jenta bad Sigrid legga seg først, han ville komma snart. Sigrid la seg da.

Da det var gått ei lita stund, kom dei tre brørne brått fram og gjekk kvar til sitt. Brudgommen kom inn og sette seg på sengekanten hos Sigrid, fælt vond å sjå til. Han stilte spørsmåla, og samtidig var det som han trivla etter noko ned-med sengestokken. Men før han hadde fått fram spørsmåla, hadde ho svart rett, det som kvinna hadde sagt henne. Men i det same fall han i uvit på golvet, og da var han vorten til den vakraste mann. Likeins gjekk det med brørne hans. Da kom det mykje folk for å stelle han og dei to andre. Sigrid tykte da det tok til å sjå likare ut, og ho syntest han var nesten jamvakker med han som før hadde kommi i ljoren julenatta. Så rådde han med seg og la seg hos henne. Han og brørne hans var da rolege og hyggelege menn. Sigrid og mannen vart svært glade i kvarandre.

Om morgonen da ho stod opp, gav ho seg til å sjå seg om. Da såg ho gardar og folk på begge sider av dalen, og der i heimen var det mykje folk, både menn og kvinner. Ho hadde det godt, ho hadde nok av alt og ho kunne rå i det ho ville, for mannen hennar var svært ettergivande. Da eit år var gått, fekk dei ei dotter som vart kalla Sigrid etter mor si. Da jenta voks til, vart ho nett som mora, både i sinn og skinn.

Dølene brukte å fara saman til byen kvar sommar, og da var dei borte minst tre veker. Mannen til Sigrid baud til at ho kunne vera med til byen for moro skuld. Men ho ville ikkje det, særleg ikkje når ho nett hadde fått eit barn som ho måtte ta seg av. Da fór han til byen. Da han kom att, hadde han med brev frå far hennar Sigrid, med bod om at mora var avliden, og at ho kunne hente arven sin i Eyjafjord. Neste sommar da mannen skulle til byen, skreiv ho til faren at han skulle skifte arven hennar mellom dei fattige i Eyjafjord, for ho hadde nok rikdom.

Så er det å fortelje, at den tredje sommaren, da dotter til Sigrid var tre år, var det ein godversdag dei heldt på og berga høy på utslåttane. Det var ingen andre heime enn Sigrid og barnet. Da banka det på døra. Ho gjekk og opna, og barnet var med henne. Der stod ein vakker mann, staseleg kledd, og attmed han stod ein fin hest med sal. Han gjekk bort til henne, helsa og bad om å få noko å drikka. Ho helsa venleg igjen, gjekk inn og henta mjølk åt han. Han drakk og gav henne skåla. Ho gjekk inn og fylte skåla att. Men da ho kom ut, var han borte, og barnet med, for det hadde vori på tunet og leika i mellomtida. Ho vart forstøkt, og tykte det var underleg at ho ikkje skulle sjå teikn eller støvsky etter han nokon stad, og tykte han hadde forsvunni utruleg fort. Likevel leita ho ute og inne og ropte på barnet, men det nytta ikkje. I det same kom det ein gut heim med ei vending høy på kløvhestane. Ho ropte på han og bad han lesse av høyet i ein bråhast, ta ein av dei raskaste hestane og ri til mannen hennar og seie han at det var livsviktig at ho fekk snakke med han. Guten gjorde det. Kallen kom straks heim, og Sigrid fortalde han at barnet hadde vorti borte og korleis det hadde gått til. Han vart oppøst over det, men tøymde seg på for kona si skuld. Arbeidsfolket vart kalla heim frå høyberginga. Kallen fekk alle i dalen til å leite, og dei leita i tre dagar i alle retningar, men det kom ingen ting ut av det. Sigrid vart da sengeliggande ei tid, og alle trudde ho skulle døy. Mannen prøvde å setta mot i henne så godt han kunne. Etter eit halvår kom ho seg på beina att, men ho var jamnast bleik og still. Tida gjekk. Han tilbaud henne å bli med til byen, men ho hadde ingen hug til det.

Så gjekk det tolv år utan at noko hende. Da var det ein sommar at brørne budde seg til å fara til byen. Sigrid nemnde da at ho hadde lyst til å bli med, akkurat denne gongen; det var som ho hadde fått eit varsel om det. Mannen hennar vart glad for det og vona at ho skulle gløyme tapet, og stødde opp om det. Han fekk sala på den beste hesten sin åt henne. Så fór dei til byen, og frå ferda er det ingen ting å fortelje før dei var framme. Da var det vorti kveld, så dei slo seg til utanfor byen. Om morgonen bad mannen Sigrid bli med til krambua og sjå seg om, for der var det mykje å sjå på. Han handla alltid med berre èin kjøpmann, men det var andre kjøpmenn der òg.

Men da han var på veg med henne til krambua, kom det ei regnskur så kraftig at han måtte få henne med inn i eit hus. Der inne sat det ein kjøpmann og skreiv. Parfolket helsa på han, og han helsa igjen. Det var ikkje fleire i stova enn kjøpmannen. Mannen til Sigrid bad kjøpmannen la kona sitta der inne til skura gav seg. Kjøpmannen sa ho gjerne måtte det, tok ein stol og sette på andre sida av bordet og baud henne å sitta der. Fjellbuen gjekk ut att, og Sigrid sat igjen. Kjøpmannen sat og skreiv. Han sa ikkje eit ord til Sigrid, men ho la merke til at han gløtta bort på henne gong og anna, og ho tykte ho eingong hadde sett same andletsdraga. Til slutt snudde han seg mot henne og spurte om ho aldri hadde vori i byen der før. Ho svarte nei til det. Det tykte han var merkeleg, at ho aldri hadde vori med mannen sin, og sa han kjente han godt. Ho sa ho hadde aldri hatt lyst til det, men ho hadde kunna om ho ville, og no hadde ho fått det innfallet å fara ein gong. Han sa det var godt at ho hadde fått det innfallet å fara no. Kjøpmannen slutta å skrive og spurte vidare, om parfolket ikkje hadde born. Ho svarte nei på det, og skifta hamlet. Han merka seg det, smilte og sa han ikkje trudde ho sa det som sant var. Ho meinte han avgjorde sjølv kva han trudde, men noko barn hadde dei ikkje. Da sa han at han var rikare enn ho, for han hadde ei ung jente, enda han var ugift, og han ville syne henne jenta for moro skuld. Han reiste seg og gjekk inn i eit siderom, var borte ei lita stund og kom att med ei jente som Sigrid gissa på kunne vera fjorten eller femten år. Ho helsa på jenta og la merke til at ho var vakker og såg emneleg ut, og at ho var staseleg kledd. Kjøpmannen sa at dèt var jenta han hadde fortalt henne om. Sigrid tok ikkje auga frå jenta, men augnefor henne grundig. Kjøpmannen sette seg att og såg at Sigrid bleikna. Så spurte han Sigrid om ho ikkje kom frå Eyjafjord. Ho sa det stemte. Han spurte om ho ikkje hadde vori på Mødrufell. Ho svarte ja til det og sa at foreldra hennar hadde budd der. Han spurte om ho ikkje hugsa at ho hadde vori heime ei julenatt. Ho sa ho hugsa det. Han spurte om ho hugsa at ein mann hadde snakka med henne gjennom ein ljore. Det sa ho òg at ho hugsa. Han spurte om ho hugsa kva dei hadde snakka om. Ho svarte ja til det. Han spurte om ho ikkje trudde det hadde vorti slik som mannen hadde sagt til slutt. Ho sa at det visseleg hadde vorti slik. Kjøpmannen sa da at han ikkje kunne løyne seg for henne lenger og sa: "Eg er den mannen som snakka med deg, og det tilstår eg for deg, at hadde du opna for meg da, så hadde eg teki deg med bort. Men da det mislukkast for meg, fór det fanteskap i meg, og det er eg som har teki dotter di. Det er no tolv år sidan, da var ho tre år, og det er ho som er her hos meg no. Ho har vori som mi eiga dotter for meg, og eg har gitt henne opplæring i alle kunstar som sømmer seg ei kvinne og opplyst henne etter beste evne. Men tanken med å ta jenta var å ha eit bilde av deg, som eg elska så høgt, framfor auga. No har eg vedgått alt for deg, og no kjem det an på deg, eller deg og mannen din, om eg skal lukkast med det eg har sett meg føre. Eg vedgår at eg har gjort deg sint, men eg vil likevel be dykk om å få jenta." Sigrid sa det var sant at ho ikkje hadde kunna oppsede eller lære opp jenta like godt, men ho aleine kunne ikkje seie ja til giftarmålet. Kjøpmannen sa han bar ingen otte for svaret til mannen hennar, for dei var gode kjenningar. I det same kom det ein gut innanfrå huset, og Sigrid sende bod med han at ho måtte snakke med mannen sin, og han kom like etter. Sigrid fortalde han heile historia, og det vart eit glederikt møte. Kjøpmannen bar så fram frieriet sitt for parfolket, for jenta ville sjølv, sa han. Far til jenta hadde ingen ting imot det, dersom mora og jenta sjølv ville det. Dei sa straks ja og kjøpmannen trulova seg med jenta. Da det var gjort, sa kjøpmannen at jenta kunne fara heim i lag med dei, ettersom han var trygg på at ingen ville ta henne frå han. Ho kunne vera hos dei og vera dei til hugnad i tre år, han var ikkje så brå at han brydde seg om å få henne før ho var atten vintrar. Jenta vart spurt om ho ville fara heim i lag med foreldra sine. Men ho sa ho ville ikkje orke det, for ho kunne ikkje vera utan han ein einaste dag. Foreldra sa ho ikkje skulle gjera det om ho ikkje ville, for dei visste at ho elska han for alle velgjerningane han hadde gjort mot henne. Dei sa dei var vel nøgde med å veta av henne der, og dei hadde vori lenge utan henne, så ho vart verande der.

Da parfolket var ferdig med ærenda sine, la dei vegen heimover. Da det var gått tre år, fór Sigrid i lag med mannen sin til byen att, og da heldt kjøpmannen bryllaupet sitt med mykje stas. Det er ikkje spurt anna enn at kjøpmannen og kona hans levde lukkeleg til sine dagars ende. Sigrid fór heim i lag med mannen sin, men kvar sommar etter dette fór ho til byen for å vitje dotter si. Sigrid og mannen hennar levde til sine dagars ende i dalen. Og her sluttar soga om Sigrid Eyjafjordssol.

..............................................................

Del 2. SPRÅKET I SIGRID EYJAFJORDSSOL

Under det første punktet kommenterer eg språk og stil i originalteksten. Under punkt 2. drøftar eg kva problem særdraga i teksten reiser for omsettaren, og kva løysingar eg har valt.

1. Særdrag i teksten


Språket i segna står i ei brytning mellom skriftleg og munnleg stil. På den eine sida er det mykje inversjon etter mønster frå den gammalislandske sogelitteraturen: "kveður karl nei við" og "ekki sá hún (...)". Teksten har òg ein del døme på den litterære konstruksjonen "lærðir menn og ólærðir". Det relative pronomenet er "er", ikkje "sem". Dette er alt saman typiske skriftmålsdrag. "Kveða" er svært ofte brukt om å "segja", og det er i alle fall ikkje daglegtale. På hi sida har teksten typiske talemålsdrag, m.a. litt slurvete, sleivete språk. Setninga "ef það sé vilji móður hennar, og sömuleiðis stúlkan sjálf" er formelt "galen". Det rette måtte vera ".... sömuleiðis stúlkunnar sjálfrar, evt. "ef móðir hennar og sömuleiðis stúlkan sjálf vilji". I note 6, 11, 13 og 14 er det kommentert fleire slike setningar. Andre setningar er meiningslause, eller heng ikkje i hop. Heime hos foreldra tok Sigrid på seg å vera heime julaftan "svo allir mættu fara til kirkju". "Allir" kunne sjølvsagt ikkje fara viss ho måtte vera heime. Ei anna slik formulering er "Hún kemur hvorki fyrir sig orði né eiði, en spyr þó (...)". Det er godt gjort! Eit anna talemålsdrag er all den indirekte talen. Det er faktisk sjeldan brukt direkte tale. Slik gjer ein gjerne når ein fortel ei historie, ein seier "så sa han det, han, sa han, at..." Og nettopp slik er det i segna om Sigrid - det står "hún segist", "kveðst hann", "hún kvað" osb. i kvar setning der folk snakkar saman, mykje oftare enn det som trengst. Det er så mykje "kveðst" og "kvaðst" og "segist" og sagðist" at det er direkte påfallande.

Truleg kan ein òg gi talemålet skulda for det omstendelege, utbroderte språket i segna, som er kommentert m.a. i note 4. Forteljaren har ikkje berre fyllt opp soga med innhaldslause "kveðst" og "kvaðst". Han har også spandert ord på å seie ting som er sjølvsagte. Det står om Sigrid den julenatta ho var aleine på garden at ho "tók bók og fór að lesa í henni í svefnherbergi foreldrar sinnar". Kan lesaren tvile på at det var boka ho gav seg til å lesa? Når Sigrid og mor hennar er aleine inne i stova, står det at "Sigríður segir því við móður sína ...". Kven skulle ho elles seie det til? Etter at vi har fått veta at det står tre menn på tunet, står det: "síðan kemur hinn ljótasti av mönnum þessum ...". Det er unødvendig å understreke at det er den styggaste av desse mennene; for det er jo desse mennene det er snakk om. I kyrkja går Sigrid inn "í innsta sætið og sezt þar niður". "þar" er heilt unødvendig. Kvar skulle ho elles setta seg? Det var jo der ho var! Ein gong ho er aleine på garden i høyonna, bankar det på døra, ho opnar, og "Hún sér, að maður (...) stendur fyrir dyrum". Det er nok å skrive at det står ein mann der, lesaren forstår at ho ser det. Den mannen som ho ser stå utanfor døra er "fríður sýnum". Han er altså ikkje berre vakker, han er til og med vakker å sjå til! "Sýnum" har ingen funksjon. Kjøpmannen i byen hadde eit "Hliðarherbergi, er var út úr stofunni" (s. 404). Sjølvsagt er eit siderom "út úr stofunni", elles er det ikkje noko siderom! I note 15, 16, 17, 18 og 19 er det fleire døme på dette "dobbelt opp-språket", og eg kunne nemne mange fleire.

"Dobbelt opp-språket" er eit munnleg drag; i daglegtalen bruker ein ofte mykje "fyllstoff". Da får ein betre tid til å tenke seg om og finne ut kva ein skal seie. Eg tykkjer likevel det er underleg at det skal vera så mykje "snikksnakk" i ei segn som denne. Stilen i norske segner og eventyr er òg utprega munnleg, men han er ikkje av den grunn utbrodert til det komiske med unødvendige, innhaldslause fraser. Særskilt underleg er det at stilen er slik når "þjóðsögurnar" blir roste for godt språk og god stil.

Sjølv om det er mange ord som ikkje har nokon funksjon i teksten, tykkjer eg det somme stader burde ha stått "nú" eller "þá" der det ikkje gjer det. Da dei forgjorde karane kom for å hente henne gjekk faren ut og var borte så lenge at "þeim mæðgur var farið að leiðast." Da ville det vori naturleg at det stod: "Þá segir Sigríður því við móður sina....", men "þá" manglar.

Det er mange setningar i originalteksten som er svært lange. Likevel gjer ikkje det språket tungt. Når mange leddsetningar er kjeda saman, kjem dei nemleg (oftast) i naturleg rekkefølgje. Det er altså ikkje som i kansellistilen. Eit døme på det er: "Þar kemur prestur og nokkurt fólk annað; eru þau nú gefin saman og svo haldin veizla, og er nóg af öllu, bæði vínföngum og öðru".

2. Problem i omsettinga

Sofie Bøe skriv i hovudoppgåva si, "Islandsk i norsk omsetjing", at "ein bør ta omsyn til periodelengda så langt det er mogleg" (Bøe 1986, s. 77). Dvs. at dersom ein forfattar skriv ein knapp, eventuelt utbrodert stil, så skal den omsette tektsten vera slik òg. Etter mi meining veg ikkje denne regelen like tungt som dèt at segn sjangeren krev ein viss stil på norsk. I ein roman eller ei novelle kan forfattaren fritt skapa den stilen han vil, og da skal omsettaren sjølvsagt overføre den stilen han har skapt. Men i ei segn er det annleis, for i segna er stilen gitt - gitt på ein bestemt måte på islandsk, og på ein annan måte på norsk. Ei segn skal ha stil som ei segn. Derfor har eg i mange tilfelle delt opp "bendelormsetningane" i den islandske originalen. Somme setningar eg til og med delt i tre, t.d: "Þegar þeir voru komnir ofan, sér hún þetta er djúpur dalur, er þeir eru komnir í, og fara þeir nú allir á bak aftur, og kastar þessi sami maður henni óþyrmilega upp í söðulinn, en talar ekkert við hana" (s. 4). Eg har òg kutta ut mange "nú", sjølv om "nú" alltid kan omsettast med "da" eller "så". "Nú" i annakvar setning høyrer til den islandske folkesegnstilen, men slik er det ikkje på norsk. Tvert om - på norsk blir det dårleg stil av det. Som regel har det evige nú heller ingen funksjon. Av same grunn har eg sløyfa ein del unødvendige "kveðst" og "segist", men ikkje så mange som eg burde. Stundom kan ein rett og slett sløyfe "sa han", og da har eg gjort det. Men andre stader må ein omskrive teksten mykje for å få normal norsk, og da har eg latt teksten stå. Derimot har eg ikkje "retta" "snåle" eller "galne" konstruksjonar eller formuleringar (jfr. Lomheim 1989, s. 114) som ikkje er er ein del av stilen. Viss det står at presten og gjestebodsfolket vart gift (s. 5, jfr. note 14), så har eg latt det stå. Eg har heller ikkje endra avsnittsdelinga sjølv om det somme gonger er snodig slik det står. Eit døme på det er at setninga: "Líða nú fram tímar" ikkje er sett som byrjing av eit avsnitt, men kjem midt inne i teksten. Den pussige avsnittsinndelinga er ikkje ein del av stilen; ho er snarare eit sær-lag ved teksten.

I person- og stadnamna har eg brukt nominativsformene, stroki endingane, og fornorska somme vokalar. I staden for Sigríður har eg da skrivi Sigrid, for Eyjafjörður og Eyjafjarðar- har eg skrivi Eyjafjord og Eyjafjords-. Det er likevel berre i sisteleddet eg har fornorska vokalane. Eg har ikkje fornorska ordstamma Eyja- til Øy (Øyfjord i staden for Eyjafjörður), sjølv om det ville ha gjort namnet forståeleg for ein nordmann. Eg har òg stroki aksentane - dei seier ikkje ein nordmann noko som helst om uttalen. ("I" og "í" kan ikkje ein nordmann høyre skilnad på, eingong). Ifølgje Sofie Bøe varierer praksisen på dette området (Bøe 1986, 46), men det vanlegaste ser ut til å vera å fornorske til ein viss grad, slik eg har gjort. M.a. Albert Olafsson gjer det (Albert Olafsson 1976).

Albert Olafsson stiller seg mykje friare til originalen enn eg har gjort (jfr. note 24). Den omsettinga eg har gjort er prega av ho er ei semesteroppgåve på Islandsk grunnfag. I ei slik oppgåve er det jo viktigare å vise at ein kan islandsk enn at ein kan norsk. Derfor har lagt vekt på å vera nøyaktig i detaljane, sjølv om det da somme gonger blir litt underleg norsk. Eg har luka ut mange "kveðst" og "kvaðst", men det er framleis altfor mange att. Dersom eg skulle ha omsett "Sigríður Eyjafjarðarsól" for å publisere ho, ville eg ha lagt hovudvekta på å skrive naturleg norsk, og dermed omskrivi teksten noko meir.

LITTERATUR:
Albert Olafsson: Islandske segner og eventyr. Oslo 1976. s. 36-39.

Bøe, Inger Sofie: Islandsk i norsk omsetjing. Hovudfagsoppgåve universitetet i Oslo 1986.

Einar ól. Sveinsson: Íslenskar þjóðsögur og ævintýri. Reykjavík 1986. s. 396-406.

Lomheim, Sylfest: Omsetjingsteori. Oslo 1989.

Notar:

.Her ville det vori meir naturleg å skrive "og" enn "men". Men i originalen står det yttrykkeleg "en samt".

.Originalen vekslar mellom presens og preteritum. Slik veksling er ikkje vanleg på norsk, så eg held meg til preteritum.
."Alle" kunne sjølvsagt ikkje fara når ei(n) måtte vera heime, men det står "allir".

.Det er rekna som dårleg språk å gjenta "far sin" på den måten, men det er slik det står i originalen. Konstruksjonen er så omstendeleg at det er til å få vondt av. Dei to setningane: "Allir héldu, að hún mundi ei fá það fyrir föður sínum. En hún kvaðst ætla að spyrja föður sinn að því, og það gjörði hún" kan skjerast ned til "Ho spurte faren om lov, sjølv om ingen trudde ho ville få det".

."Búa um bæinn" i originalen må tolkast som å låse/stenge, for seinare står det: "Hún segist hvorki geta né mega" komma ut.

.Det som står her er ikkje rett grammatisk, ettersom "det" (i: "prøve på det") peiker tilbake på "sleppe noko menneske inn". Men det står slik i originalen.

.På norsk finst ikkje noko tilsvarande det faste uttrykket "guða á glugga" - "heilsa með því að segja "hér sé guð"".

."Svaledrikk" (som i originalen) åt ein som står ute julenatta er meiningslaust.

.Dette er meiningslaust - ho fekk ikkje ord for seg, men spurte likevel! Men det er slik det står: "Hún kemur hvorki fyrir sig orði né eiði, en spyr þó...".

.Det står "hér" i originalen. Eg har valt å halde meg til det faktiske "der", ettersom eg også gjennomfører preteritum i staden for "historisk presens".

.Det som står i originalen her er formelt gali: "... sér hún uxaflokk mikinn; engu síður var hann en hestarnir". Det skal ikkje så mykje til for at ein okseflokk skal vera like stor som ein hest.

.Setninga verkar litt snau utan infinitivsmerke, men det står slik i originalen, og nedskrivaren må ha vilja det slik, for også på islandsk verkar det knapt slik det står.

.Denne setninga hadde vori betre om det hadde stått "Sigrid meinte ho sa desse orda tre gonger etter kvinnfolket". Det som står no, er nemleg at kvinnfolket sa orda tre gonger etter einkvan, for "ho" viser til kvinnfolket i heile avsnittet over. Men slik står det.

.Det som står her er formelt gali, ettersom "dei" peiker tilbake på presten og folket, men det er slik det står i originalen.

.Sigrid hadde vori der eit år da jenta vart fødd. Derfor må "Á þriðja sumri" her tyde "den tredje sommaren etter at jenta vart fødd". Men da er det smør på flesk å skrive: "Á þriðja sumri, (...) er (...) stúlkan var þriggja ára". Nedskrivaren har ein lei hang å seie det som er sjølvsagt.

.Eigentleg: "Han bad Sigrid, kona si, bli med". Sjølvsagt var Sigrid kona hans. Det her er eit døme på at nedskrivaren absolutt må seie det sjølvsagte.

.Eigentleg: "Mannen ... bad kjøpmannen la kona si sitta ..." Også sjølvsagt - det var ingen andre koner enn hans der.

.Her har nedskrivaren brukt teskei og presisert at kjøpmannen sette stolen på den andre sida av bordet enn han sat på sjølv.

.Her har nedskrivaren brukt teskei igjen, og presisert at ho "gjörist litverp í andliti". Ho hadde klede på seg, så det var vel først og fremst andletet han kunne sjå bleikna.

.Det er merkeleg at nedskrivaren har brukt ordet "sint" her. At jenta var sint er ikkje nemnt elles, derimot heldt ho på å gå åt av sorg.

.Her står det ugrammatisk i originalen: "ef það sé vilji móður hennar, og sömuleiðis stúlkan sjálf". Det rette måtte vera ".... sömuleiðis stúlkunnar sjálfrar, evt. "ef móðir hennar og sömuleiðis stúlkan sjálf vilji".

.Kanskje kunne vi vinne på å slakke litt på dei formelle krava i skriftmålet. For slikt litt slurvete språk med setningar som ikkje heilt held vatn er sværtså rasjonelt. Og det er aldri tvil om kva meininga er.

.Albert Olafsson har i "Islandske segner og eventyr" mykje meir enn eg knappa inn stilen, dvs. "overført" til norsk segnstil. "Fyrir löngu síðan er þess getið, að maður nokkur bjó á Hlaðhamri..." er snaua ned til: "For lenge sidan budde ein mann på Hladhamar..." (Albert Olafsson 1976, s. 36).

.Albert Olafsson har endra teksten og sett nye avsnitt t.d. i "Arne på Hladhamar" (Albert Olafsson 1976, s. 36).